«Ολα είναι ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και στον περιορισμό»

Η σημαντική Αμερικανίδα συγγραφέας Κλερ Μεσούντ επισκέφτηκε πριν από λίγες μέρες την Ελλάδα. Είναι καθηγήτρια λογοτεχνίας και δημιουργικής γραφής στο Γέιλ και θεωρείται μία από τις πιο δυνατές σύγχρονες λογοτεχνικές φωνές.

Το τελευταίο μεταφρασμένο μυθιστόρημά της στη χώρα μας «Η γυναίκα του επάνω ορόφου» (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Gutenberg) έκανε μεγάλη αίσθηση. Ηρωίδα της μια σαραντάχρονη γυναίκα, η Νόρα, που σε μια χειμαρρώδη αφήγηση μιλά για όσα παγιδεύουν τις γυναίκες σε μια «μη ζωή». Μιλήσαμε με τη Μεσούντ και μας μετέφερε τον τρόπο που παρατηρεί τον σύγχρονο κόσμο μας και τη θέση των γυναικών μέσα σ' αυτόν.

● Η ηρωίδα σας, η «γυναίκα στον επάνω όροφο», είναι παγιδευμένη σε μια «μη αληθινή ζωή» που προσπαθεί να ξεπεράσει. Είναι εύκολο να ξεφύγουμε από τις συνήθειες που μας καθησυχάζουν αλλά συχνά μας βυθίζουν;

Μιλώντας για τη συγγραφή, λέω στους μαθητές μου ότι όλα είναι θέμα μιας ισορροπίας ανάμεσα στην ελευθερία και στον περιορισμό. Είναι αλήθεια για το γράψιμο, αλλά και για τη ζωή. Καθένας από εμάς πρέπει να καταλάβει ποιοι περιορισμοί είναι χρήσιμοι (το να ξυπνάμε το πρωί και να ντυθούμε, για παράδειγμα, είναι ένας χρήσιμος περιορισμός· το να μένεις στο κρεβάτι όλη την ημέρα μπορεί να φαίνεται διασκεδαστικό μία ή δύο φορές, αλλά γρήγορα γίνεται καταθλιπτικό) και ποιοι μας κρατούν πίσω. Η Νόρα έχει παγιδευτεί στην εικόνα της για το ποια και πώς πρέπει να είναι – στα μάτια των άλλων. Εχει νιώσει ότι χρειάζεται να ευχαριστεί τους ανθρώπους, να βάζει πρώτα τις ανάγκες των άλλων. Ενιωσε ότι δεν της επιτρέπεται να είναι εγωίστρια ή θυμωμένη ή δυστυχισμένη. Κατά τη διάρκεια του μυθιστορήματος, μαθαίνει, μέσα από τους νέους φίλους της, πόσο διαφορετική μπορεί να μοιάζει η ζωή, αλλά αυτό που βλέπει δεν είναι η δική της ζωή, είναι η δική τους. Αν θέλει η δική της ζωή να είναι διαφορετική, θα χρειαστεί να ρισκάρει. Αυτή θα ήταν η συνέχεια, υποθέτω!

● Μοναξιά, φιλία, μητρότητα, αγάπη, η θέση της γυναίκας στον κόσμο, προκλήσεις που καλούμαστε όλοι να αντιμετωπίσουμε και θίγονται στο βιβλίο σας. Ποιο είναι όμως το κορυφαίο θέμα που απασχολεί τη γυναίκα της τρέχουσας δεκαετίας κατά τη γνώμη σας;

Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να ξεχωρίσω μόνο ένα θέμα ως το πιο κορυφαίο. Αυτά που αναφέρετε είναι όλα διαχρονικά, σημαντικά – φυσικά, για τον καθένα. Τα ευρύτερα ερωτήματα της εποχής μας, η κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η άνοδος αυταρχικών καθεστώτων σε όλο τον κόσμο, η πανδημία και οι συνέπειές της, η μεταναστευτική κρίση σε τόσο πολλές χώρες, πληθωρισμός και οικονομία… αυτά τα τεράστια ζητήματα, ενώ μπορεί να έχουν ιδιαίτερες συνέπειες για τις γυναίκες, δεν είναι στενά έμφυλα προβλήματα: επηρεάζουν τους πάντες. Θα έλεγα ότι ο καθένας από εμάς θα αντιμετωπίσει ένα συγκεκριμένο σύνολο ζητημάτων, ανάλογα με την εθνικότητα και τις περιστάσεις του, αλλά πιστεύω πως το φύλο μας επηρεάζεται από όλα όσα βιώνουμε.

Ηθελα να εκφράσω τη Νόρα σε όλες τις πτυχές της με την ελπίδα ότι πολλές γυναίκες μπορεί να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους

● Η ηρωίδα σας έχει πολύ θυμό και ένταση. Γιατί θέλατε να έχει τέτοιο προφίλ;

Καθένας από εμάς, άνδρες και γυναίκες, έχουμε μέσα μας μια γκάμα συναισθημάτων. Ο θυμός δεν είναι ελκυστικός σε κανέναν, φυσικά, αλλά είναι πιο αποδεκτό για τους άνδρες να εκφράζουν θυμό παρά για τις γυναίκες. Πολλές γυναίκες αισθανόμαστε ότι πρέπει να κρύψουμε τα πιο σκοτεινά μας συναισθήματα, παρουσιάζοντας μια χαρούμενη όψη. Ηθελα να εκφράσω τη Νόρα σε όλες τις πτυχές της, να αποκαλύψω τον πλήρη εαυτό της, αν θέλετε, με την ελπίδα ότι πολλές γυναίκες μπορεί να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους και να νιώσουν ότι όλες οι εμπειρίες μας μπορούν να διατυπωθούν. Οταν διάβασα Ντοστογιέφσκι, από τις «Σημειώσεις από το υπόγειο» ώς τον «Εφηβο», έμεινα έκπληκτη αλλά και ενθουσιασμένη που τέτοιες σκοτεινές και άδοξες σκέψεις μπορούσαν να εκφραστούν στη λογοτεχνία – ο κόσμος φαινόταν πιο ελεύθερος όταν το κατάλαβα αυτό. Αυτή είναι η ελπίδα μου και για τους αναγνώστες της ιστορίας της Νόρας.

● Αγγίζετε επίσης το θέμα της τέχνης και τη φύση του καλλιτέχνη. Τη θυσία για την καλλιτεχνική καταξίωση. Από την πλευρά του συγγραφέα, δηλαδή από την πλευρά σας, τι θυσίες έπρεπε να κάνετε για την τέχνη της συγγραφής;

Οταν ήμουν νέα, το πίστεψα όταν μου είπαν ότι οι συγγραφείς, ειδικά οι γυναίκες συγγραφείς, δεν πρέπει να παντρεύονται και να κάνουν παιδιά. Στον αγγλόφωνο κόσμο, τουλάχιστον, θα μπορούσες να κοιτάξεις τις γυναίκες συγγραφείς σε όλη την Ιστορία και να δεις ότι, για αιώνες, σπάνια παντρεύονταν· και αν παντρεύονταν, δεν γίνονταν μητέρες. Η Τζέιν Οστεν, η Τζορτζ Ελιοτ, η Εμιλι Ντίκινσον, η Βιρτζίνια Γουλφ και ούτω καθεξής… Αλλά μετά, στη γενιά της μητέρας μου, μπόρεσα να δω πιο καθαρά συγγραφείς που είχαν οικογένειες. Ξαφνικά φάνηκε πιθανό. Οι θυσίες γίνονται όμως από όλες τις πλευρές: υπάρχουν τόσο πολλές ώρες την ημέρα. Πρέπει να κερδίσεις τα προς το ζην (διδάσκω σε φοιτητές), πρέπει να είσαι γονιός και να διευθύνεις ένα νοικοκυριό, πρέπει να βρεις χρόνο και να γράψεις. Σίγουρα είμαι λιγότερο καλή σε οποιοδήποτε από αυτά τα πράγματα γιατί προσπαθώ να τα κάνω όλα μαζί. Αλλά είμαι πολύ τυχερή και πολύ ευγνώμων – και ο σύζυγός μου είναι πολύ καλύτερος μάγειρας από εμένα.

● Είστε παντρεμένη με τον γνωστό κριτικό λογοτεχνίας Τζέιμς Γουντ. Αυτή η συμβίωση σας μπλόκαρε ποτέ ως δημιουργό; Το σκέφτεστε δύο φορές πριν του δείξετε κάποιο από τα κείμενά σας;

Πάντα αστειεύομαι ότι είναι εύκολο για μένα – θέλω να είναι και ο αγαπημένος μου σύζυγος και ένας ειλικρινής κριτικός βιβλίων! Εχει τη δύσκολη δουλειά: πώς να τα κάνει και τα δύο αυτά πράγματα ταυτόχρονα; Σοβαρά, όμως, είναι ένα τεράστιο δώρο να μοιράζεσαι το πάθος για τη λογοτεχνία με τον σύζυγό σου. Και ως αναγνώστης του έργου μου είναι ανεκτίμητος. Τον ευχαριστώ πολύ.