Ο 25χρονος Μότσαρτ “συναντά” τον Όμηρο στην όπερα «Ιδομενεύς»: βασιλιάς της Κρήτης»
Η υπόθεση της όπερας χρονικά ξεκινά μετά την πτώση της Τροίας. Πρωταγωνιστεί ο βασιλιάς της Κρήτης Ιδομενέας που μετά τον τρωικό πόλεμο επιστρέφει στην Κρήτη. Μεγάλη θαλασσοταραχή τον εμποδίζει να φτάσει στην Κρήτη. Κάνει ένα ολέθριο τάμα στον Ποσειδώνα προκειμένου ο θεός της θάλασσας να γαληνέψει τα νερά και να μπορέσει να «δέσει» στο νησί.
« Ω Ποσειδώνα αδελφέ του ύψιστου του Δία κάνε να φτάσω στο νησί και όποιο αντικρίσω, πλάσμα που θα `ναι ζωντανό, εγώ θα θυσιάσω στον ιερό σου το βωμό το αίμα του θα χύσω».
Η μοίρα εκδικείται τον ομηρικό ήρωα Ιδομενέα αφού το πρώτο ζωντανό πλάσμα που βλέπει όταν πατά τα χώματα της Κρήτης είναι ο γιος και διάδοχος του Ιδαμάντης.
Στοιχεία της πλοκής της όπερας.
-Ο Ιδαμάντης είναι πολύ ερωτευμένος με την Ίλια, κόρη του βασιλιά της Τροίας Πριάμου.
-Με τον πανέμορφο και γενναίο πρίγκιπα Ιδαμάντη είναι ερωτευμένη( κατά μία μυθολογική άποψη) και η κόρη του Αγαμέμνονα Ηλέκτρα που έφτασε στην Κρήτη μετά τον φόνο της μητέρας της Κλυταιμνήστρας από τον αδελφό της Ορέστη. Η Ίλια κόρη του βασιλιά των Τρώων, από τη μια μεριά και η Ηλέκτρα κόρη του αρχηγού των Ελλήνων από την άλλη διεκδικούν τον χαρισματικό διάδοχο Ιδαμάντη.
-Ο βασιλιάς Ιδομενέας, προκειμένου να γλυτώσει το διάδοχο γιο του από την ολέθρια θυσία, αποφασίζει να στείλει τον Ιδαμάντη μακριά, ζητώντας του να συνοδεύσει την Ηλέκτρα στην Ελλάδα. Ο Ιδαμάντης είναι απελπισμένος στην ιδέα να εγκαταλείψει την Ίλια, τον πατέρα και την πατρίδα του, ενώ η Ηλέκτρα είναι ευχαριστημένη που θα έχει μια ευκαιρία να κερδίσει εκείνον που αγαπά. Καθώς όμως είναι έτοιμοι να αναχωρήσουν, ένα αποτροπαϊκό τέρας πετάγεται από τα κύματα. Ο Ποσειδών κατάλαβε το τέχνασμα του Ιδομενέα που απελπισμένος προσφέρεται να θυσιαστεί στη θέση του γιου του.
Στη συνέχεια της όπερας ο Ιδαμάντης και η Ίλια παραδέχονται το μεγάλο τους έρωτα. Ο Ιδαμάντης σκοτώνει το θαλάσσιο τέρας και έπειτα δέχεται να εκπληρώσει το τάμα του πατέρα στον κοσμοσείστη Ποσειδώνα. Όταν όμως ο Ιδομενέας είναι έτοιμος να επιφέρει το μοιραίο χτύπημα, η Ίλια, που είναι είναι πολύ ερωτευμένη με τον Ιδαμάντη, προσφέρεται να θυσιαστεί εκείνη στη θέση του αγαπημένου της.
Ο Ποσειδών, όπως κάθε υπεύθυνος θεός, επεμβαίνει( όπως έκαναν και οι από μηχανής θεοί) για να δώσει με την βροντώδη θαλάσσια, κυματιστή φωνή του την τελική λύση:
«Εγώ π` ορίζω να νερά σ` όλον αυτόν τον κόσμο, του Δία είμαι αδελφός και γιος του μέγα Κρόνου. Όλοι ακούστε με καλά στην ξακουσμένη Κρήτη. Κανείς δεν θα θυσιαστεί, κανείς δεν θα πεθάνει. Ο Ιδομενέας ο τρανός, ο βασιλιάς της Κρήτης, που πήγε και δοξάστηκε στον πόλεμο της Τροίας, είναι μεγάλος τώρα πια και ήλθε αυτή η ώρα στον άξιο το διάδοχο, το γιο του Ιδαμάντη, το σκήπτρο το βασιλικό αυτός να παραδώσει. Να γίνει εκείνος βασιλιάς στη θέση του κυρού του και την ωραία κοπελιά, την κόρη του Πριάμου , την Ίλια να νυμφευθεί πολλά παιδιά να κάνουν να ζήσουν όλοι τους καλά εις το νησί της Κρήτης όπου γεννήθηκε ο Ζευς π` όλους μας κυβερνάει»
Η Ηλέκτρα εξοργίζεται και εξαφανίζεται. Οι Κρητικοί γιορτάζουν για τον νέο τους βασιλιά και την όμορφη βασίλισσα.
Αποφθέγματα του Μότσαρτ:
Δείχνε παντού ότι δεν φοβάσαι. Μη μιλάς πολύ, όμως αν χρειαστεί να μιλήσεις, φρόντισε οι άνθρωποι να μην σε ξεχάσουν ποτέ. Κράτα τα συναισθήματα σου ανεξάρτητα αν σε επευφημούν ή αν σε αποδοκιμάζουν. Τις νύχτες που δεν έχεις ύπνο θα σου έρχονται συνεχώς οι καλύτερες ιδέες. Η αγάπη δημιουργεί την μεγαλοφυΐα και όχι η υψηλή νοημοσύνη και η φαντασία..
-Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ έζησε μόνο 35 χρόνια στο τέλος του 18ου αιώνα( αιώνας των φώτων, ή αιώνας του Διαφωτισμού). Πέθανε 2 χρόνια μετά τη Γαλλική επανάσταση και φώτισε την εποχή του Διαφωτισμού με τη φωτισμένη μουσική του και το θεϊκό ταλέντο του. Η τετράδα των κορυφαίων συνθετών, με σειρά γέννησης: Χάυντν( 1732- 1809), Μότσαρτ( 1756- 1791), Μπετόβεν( 1770- 1827), Σούμπερτ( 1797- 1826) είναι αξεπέραστη στην εποχή του κλασικισμού και ίσως σ` όλες τις εποχές.
Στα λίγα χρόνια που έζησε ο Μότσαρτ συνέθεσε εκατοντάδες έργα: Συμφωνίες, εκκλησιαστικά έργα, μουσική δωματίου, άριες, σονάτες, παραλλαγές, όπερες..
Οι όπερες του Μότσαρτ, χρονολογικά.
-Απόλλων και Υάκινθος, 1767. Ο Μότσαρτ ήταν 11 ετών.
– Μιθριδάτης, βασιλιάς του Πόντου. 1770. Ο Μότσαρτ ήταν 14 ετών.
–Θαμώς, βασιλιάς στην Αίγυπτο. 1773.
-Ζαΐδα ημιτελής όπερα, 1780.
-Ιδομενεύς, βασιλεύς της Κρήτης ή Ίλια και Ιδαμάντης, 1781.
-Απαγωγή από το Σεράι, 1782.
-Η χήνα του Καΐρου, 1783.
– Οι Γάμοι του Φίγκαρο, 1786.
-Ντον Τζοβάννι, 1787.
-Έτσι κάνουν όλες, ή Σχολείον εραστών , 1790
-H μεγαλοψυχία του Τίτου , 1791.
-Ο Μαγικός Αυλός, 1791.
Οδυσσέας και Κρήτη. Οδύσσεια, ραψωδία ξ`, 199- 315
- ἐκ μὲν Κρητάων γένος εὔχομαι εὐρειάων, ξ` 199.
- ἐκ μὲν Κρητάων γένος εὔχομαι εὐρειάων, ξ` 199.
ἐκ μὲν Κρητάων γένος εὔχομαι εὐρειάων, ξ` 199.
Παινιέμαι πως κατάγομαι απ' την ευρεία Κρήτη.
Ο Εύμαιος ερώτησε τον κουρελή ζητιάνο να μάθει τι τον έφερε στην όμορφη Ιθάκη, ποια είναι η πατρίδα του και ποια τα γονικά του. Ο Οδυσσέας ο τρανός με τη μορφή ζητιάνου, που του `δωσε η Αθηνά του Δία η θυγατέρα, δεν άργησε και σκέφτηκε μια ψεύτικη ιστορία, γιατί δεν ήταν η στιγμή να πει αυτός ποιος είναι.
«Καμάρι τόχω πως κρατώ απ` το νησί της Κρήτης και είμαι γιος του Κάστορα με τα πολλά τα πλούτη που όλοι τον τιμούσανε στην παινεμένη Κρήτη. Δειλός και φυγοπόλεμος ποτέ μου δεν υπήρξα και βλέποντας την καλαμιά βρίσκεις θαρρώ το στάχυ, γιατί μεγάλα βάσανα με βρήκαν στη ζωή μου. Χωράφια και νοικοκυριά εγώ δεν συμπαθούσα, ο νους μου και ο λογισμός ήτανε στα καράβια, στα όπλα και στον πόλεμο που διαφεντεύει ο Άρης. Στις θάλασσες ταξίδευα με το πειρατικό μου και καπετάνιος ήμουνα στους ναύτες πειρατές μου. Με γοργοτάξιδα σκαριά πατούσα ξένες χώρες και άρπαζα τα πλούτη τους μ` αχορτασιά περίσσια. Απέκτησα αμέτρητα πλούτη, χρυσό κι ασήμι και στο νησί μου δυνατό και σεβαστό με είχαν. Όταν στην Τροία πήγαιναν απ` όλη την Ελλάδα πήγα και εγώ με αρχηγό τον θείο Ιδομενέα που βασιλιάς μας ήτανε στην Κρήτη την ωραία. Χρόνια εννιά ολόκληρα περάσανε στην Τροία με πόλεμο, με θάνατο, με βάσανα μεγάλα και μόλις πια στο δέκατο τον χρόνο εμείς την πόλη μ` ορμή ακατανίκητη τη σβήσαμε απ` το χάρτη. Σαν τέλειωσε ο πόλεμος κι αλώσαμε την Τροία μπήκαμε στα καράβια μας στις χώρες μας να πάμε. Για ένα μήνα χάρηκα στην Κρήτη τα παιδιά μου, την όμορφη γυναίκα μου, τα πλούτη μου, τους φίλους μου, κι όλους τους συγγενείς μου. Όμως μαράζι μ` έτρωγε τις θάλασσες να πάρω με διαλεχτούς συντρόφους μου το κούρσος να αρχίσω. Στην Αίγυπτο βρεθήκαμε και κάψαμε χωράφια, άντρες σκοτώσαμε πολλούς και με ορμή μεγάλη κλέψαμε τις γυναίκες τους και όλα τα παιδιά τους. Όμως ο κάμπος γέμισε μ` αμέτρητους οπλίτες που φέρανε τον όλεθρο σε όλους τους συντρόφους που φύγανε και σκόρπισαν. Δεν έμεινε κανένας. Έβγαλα απ` το κεφάλι μου την περικεφαλαία και την ασπίδα πέταξα στη γη και το κοντάρι και πήγα μπρος στο βασιλιά και τονέ προσκυνούσα να μου χαρίσει τη ζωή που μόνος είχα μείνει. Χρόνια εφτά επέρασα στης Αίγυπτου την χώρα και πάλι πλούτισα πολύ με τις πολλές δουλειές μου. Την παραπάνω την χρονιά πήγα εις την Φοινίκη και ένα χρόνο κάθισα σ` αυτήν την ξένη χώρα που κάποιος με προσκάλεσε. Τον άλλο χρόνο ο πονηρός Φοίνικας μου προτείνει να πάμε να φορτώσουμε στη μακρινή Λιβύη και εμπόριο να κάνουμε πλούτη να φορτωθούμε. Όμως εκείνος σκόπευε δούλο να με πουλήσει σε ένα σκλαβοπάζαρο στης Αφρικής τα μέρη. Ο Δίας μας κατέστρεψε το γρήγορο καράβι ρίχνοντας ένα κεραυνό, που διάλυσε τα πάντα κι όλοι στο κύμα πέσαμε κι οι πιο πολλοί πνιγήκαν. Ο Δίας με σπλαχνίστηκε και μου στείλε ένα ξύλο που ήταν ότι απέμεινε απ` το ψηλό κατάρτι. Μέρες εννιά παράδερνα και τη δεκάτη νύχτα τα κύματα με ρίξανε στων Θεσπρωτών τη χώρα.
Ιλιάς, Ραψωδία Ν`.
Ο Ποσειδών θέλοντας να ξεσηκώσει τους Αχαιούς που έχουν οπισθοχωρήσει, λόγω της ορμητικότητας του Έκτορα, ξεκινά από τον παρορμητικό και ετοιμοπόλεμο βασιλιά της Κρήτης Ιδομενέα. Η περιγραφή του χαρακτήρα του κρητικού Ιδομενέα από τον Όμηρο, ταιριάζει με τον χαρακτήρα του κάθε κρητικού από τότε μέχρι και σήμερα, στον 21ο αιώνα της τεχνητής νοημοσύνης.
Ο αρχηγός Ιδομενεύς μίλησε στον Μηριόνη:
Ν`, 250.« Μηριόνη φίλε γκαρδιακέ πως άφησες τη μάχη; Μήπως λαβώθηκες βαριά εκεί που πολεμούσες κι ήλθες να γιατροπορευτείς και την πληγή να γιάνεις; Μήπως μου φέρνεις μήνυμα για τη στρατηγική μας;».
« Ιδομενέα αρχηγέ μ` έφερε η ανάγκη να ρθω εδώ να οπλιστώ να πάρω και κοντάρι γιατί το έσπασα στα δυο κτυπώντας την ασπίδα του Δηιφόβου του λαμπρού πάνω στη συμπλοκή μας.
«Μηριόνη σύντροφε καλέ στις μάχες δοξασμένε θα βρεις κοντάρια είκοσι μέσα εις τη σκηνή μου λάφυρα αιματοστάλαχτα από εχθρούς γενναίους που σκότωσα στις συμπλοκές που `χαμε με τους Τρώες. Εκεί θα βρεις κι άλλα πολλά λάφυρα τιμημένα από εχθρούς που σκότωσα σε μάχες σώμα σώμα. Χάλκινους θώρακες λαμπρούς και περικεφαλαίες σπαθιά, ασπίδες κι ότι θες σύνεργο του πόλεμου».
«Ιδομενέα αρχηγέ θα πάρω όσα θέλω γιατί η δική μου η σκηνή είναι απομακρυσμένη και δε μου είναι εύκολο να φτάσω και να πάρω τα όπλα που χρειάζομαι. Έχω και εγώ εκεί πολλά λάφυρα του πολέμου παρμένα από πολλούς εχθρούς που σκότωσα στις μάχες. Να είσαι σίγουρος πολύ πως πρώτος θα ορμήσω στους Τρώες τους ορμητικούς που οδηγεί ο Έκτωρ».
« Το ξέρω ω! Μηριόνη μου σύντροφε δοξασμένε. Στιγμή δεν αμφισβήτησα την τόση σου αντρεία. Στις δύσκολες αποστολές πάντα είσαι μπροστάρης, εκεί που φαίνεται καλά ο ήρωας που φέγγει και ο δειλός που σκοτεινός κοιτάζει να γλυτώσει, βλέπει τις μοίρες και δειλιά και τρίζουν του τα δόντια. Αντίθετα με το δειλό οήρως ο γενναίος τίποτα αυτός δε σκιάζεται, τίποτα δε φοβάται και με χαρά και δύναμη τη μάχη περιμένει. Ξέρω Μηριόνη μου καλέ πως πάντα πρώτος είσαι σε όλες μας τις συμπλοκές με τους γενναίου Τρώες και αν΄ποτέ σου λαβωθείς μπροστά θα σε λαβώσουν στο στήθος σου ή στην κοιλιά και όχι εις την πλάτη αφού τα νώτα σου ποτέ στη μάχη δε γυρίζεις. Σύρε και πάρε απ` τη σκηνή το χάλκινο κοντάρι».
Σαν σίφουνας ξεχύθηκε και πήρε το κοντάρι ο κρητικός πολεμιστής ο άφοβος Μηριόνη ισάξιος του Άρεως στου πόλεμου την τέχνη. Με όλα του τα άρματα έτοιμος για τη μάχη, αμέσως παρατάχθηκε δίπλα στον αρχηγό του. Θύμισε πάλι τον θεό, τον Άρη του πολέμου, όταν στη μάχη εφορμά με τον γενναίο γιο του τον Φόβο τον ανίκητο, το μέγα μονομάχο
Ν`, 300.που όλοι οι πολεμιστές τον σκιάζονται περίσσια.
Ωσάν τον Άρη τον θεό και τον υγιό του Φόβο όμοια κι απαράλλακτα στον πόλεμο ορμάνε οι κρητικοί οι αρχηγοί Ιδομενεύς, Μηριόνης τον τρόμο να σκορπίσουνε στο σύνταγμα των Τρώων. Ο Μηριόνης ρώτησε τον μέγα αρχηγό του αν θα ορμήσουν δεξιά, αριστερά ή κέντρο. «Βλέπω πως στα αριστερά χρειάζονται βοήθεια».
Των Κρητικών ο αρχηγός είπε ο Ιδομενέας:
«Στο κέντρο κι άλλοι πολεμούν να σώσουν τα καράβια,
και μάχονται κι οι Αίαντες και ο Τεύκρος ο τοξότης που μάχεται κι από κοντά σαν τίγρης σαν λιοντάρι. Ο Έκτορας δεν ημπορεί αυτούς να τους νικήσει και να μπορέσει εύκολα στα πλοία μας να φτάσει εκτός αν ρίξει κεραυνό ο Δίας να τα κάψει.
Σχόλιο: Ν`, 328. ἀτάλαντος Ἄρηϊ = ισοδύναμος με τον Άρη.
ἀ-τάλαντος, (α αθροιστικό + τάλαντον), ίσος στο βάρος, ισοδύναμος ή όμοιος με κάποιον.
Ο Αίας κανένα θνητό δεν φοβάται. Δεν υποχωρεί μπροστά σε κανένα που τρέφεται με τα προϊόντα της Δήμητρας, τα δημητριακά όυτε οπισθοχωρεί σα κάποιον μπου μπορεί να λαβωθεί από χάλκινα όπλα. Κανένα θνητό δεν σκιάζεται ούτε τον Αχιλλέα που όμως είναι στα πόδια γρηγορότερος. Ο Αίας ο Τελαμώνιος δεν χαρίζει σπιθαμή γης σε θνητό άνθρωπο. Το ίδιο θα πράξει και τώρα με τον ασυγκράτητο Έκτορα. Μηριόνη κίνησε μπροστά στης μάχης την αντάρα άλλους για να δοξάσουμε ή εμείς να δοξαστούμε».
Σχόλιο: Ή άλλους θα δοξάσουμε ή εμείς θα δοξαστούμε. Παραίνεση για να ορμήσουν οι πολεμιστές στη μάχη. Ή θα δοξαστούμε πεθαίνοντας για την πατρίδα ή θα δοξάσουμε τους εχθρούς που θα σκοτώσουμε Θέμα δοξας. Πάντα δοξασμένοι. Αν όμως λιγοψυχήσουμε και λιποτακτήσουμε θα μας συνοδεύει για πάντα η ντροπή..
Ο Μηριόνης όρμησε, εκεί που του υπέδειξε ο Ιδομενέας και όταν οι Τρώες αντίκρισαν την πύρινη φλόγα που εξέπεμπε η ορμητικότητα του αντιστάθηκαν με όλες τους τις δυνάμεις εκεί δίπλα στις πρύμνες των ελληνικών πλοίων. Όπως σηκώνει τη σκόνη των δρόμων ισχυρή ανεμοζάλη έτσι σηκώθηκε ψηλά ο φονικός και ολέθριος δρεπανοφόρος κονιορτός του πολέμου που θερίζει ζωές.
Μεγάλα δόρατα βαριά που κόβουν σαν ξυράφια κι ασπίδες που `ναι ατρύπητες και λάμπουν σαν χρυσάφι και θώρακες γυαλιστεροί που τις ζωές γλυτώνουν καθώς και κράνη όμορφα με χαίτες αλογίσιες. Αυτά και άλλα σήκωναν κονιορτό πολέμου μαζί με πόνων οιμωγές και του θανάτου λέξεις. Άνθρωπος, ίσως και θεός, αν βρίσκονταν στο μέρος, πόνο θα ένιωθε πολύ για τις ζωές που φεύγουν.
-Ο Όμηρος αναφέρει ότι 100 πλοία από την Κρήτη του βασιλιά Ιδομενέα πήγαν στην Τροία στο πλευρό των Αχαιών.
Η εποχή του Ομήρου και ο Μινωικός και Μυκηναϊκός πολιτισμός.
Χρονολογικά στοιχεία στον ελληνικό χώρο κατά την προϊστορική εποχή.
2600- 2000 π.Χ. : Προανακτορική μινωική περίοδος.
2000- 1700 π.Χ. : Παλαιοανακτορική μινωική περίοδος.
1700- 1400 π.Χ. : Νεοανακτορική μινωική περίοδος.
1400- 1100 π.Χ. :Μεταανακτορική μινωική περίοδος.
-1100- 970 π.Χ.: Υπομινωική μινωική περίοδος.
970- 700 π.Χ. : Γεωμετρική περίοδος. Η εποχή που έζησε ο Όμηρος.
Συμβατικές χρονολογήσεις καθοριστικών γεγονότων:
2600 π. Χ. : Εισαγωγή του χαλκού στον ελληνικό χώρο.
2000 π. Χ. : Οικοδόμηση των πρώτων μινωικών ανακτόρων.
1700 π. Χ. Καταστροφή των ανακτόρων. Οικοδόμηση νέων ανακτόρων.
1400 π. Χ. Καταστροφή όλων των ανακτόρων.
1100 π. Χ. : Δωρική κατάκτηση.
Ο Όμηρος έζησε τον 8ο αι. π.Χ. αλλά αναφέρεται σε γεγονότα πολύ παλιότερα, όπως ο τρωικός πόλεμος τον 13ο αι π. Χ. Στη ραψωδία ξ` της Οδύσσειας «ταξιδεύει» ακόμα παλιότερα στη μινωική περίοδο και μιλά για την Κρήτη που την αποκαλεί ωραία, φιλόξενη, εύφορη με πολλές σπουδαίες πόλεις ( αυτό αποδεικνύεται και από τις ανασκαφές του Καλοκαιρινού και του Έβανς στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού.αι.).
1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.
2*. Αφιερωμένο στον Κωνσταντίνο Παπουλάκο. Χρόνια πολλά για την ονομαστική σου εορτή αγαπητέ Κωνσταντίνε.